გაზეთ ”რეზონანსის” შეფასებით, წლის ბოლოს ლარის კურსი 2,6-ზე დაჯდება
მოსახლეობას ეროვნული ვალუტის კატასტროფულ გაუფასურებას ეშმაკურად აგუებენ. 2-3 კვირაში ერთხელ ლარი ნახტომისებურად უფასურდება, შემდეგ ცოტათი გამყარდება და რამდენიმე დღის განმავლობაში ცოცვა-ხოხვით ისევ წინასწარ შერჩეულ ნიშნულამდე ადის. კურსი გარკვეული დროით ამ დონეზე ჩერდება და შემდეგ პროცესი მეორდება. ამ მეთოდით ზაფხულის განმავლობაში ლარის კურსი 2.24-დან 2,42-მდე გაუფასურდა. პროცესი არ შენელებულა, ამიტომ ეკონომისტები ვარაუდობენ, რომ წლის ბოლოსთვის ლარი დოლართან მიმართებაში 2,6-ის დამანგრეველ ზღვარს გადასცდეს.
როგორც გაზეთი "რეზონანსი" წერს, საქართველოს ხელისუფლებამ უკვე დაამტკიცა, რომ რთული ეკონომიკური გამოწვევების წინაშე უძლურია. მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად თითს არ ანძრევს ეროვნული ბანკის ხელმძღვანელობა და პროცესი თვითდინებაზეა მიშვებული. "ბიზნეს-რეზონანსის" ინფორმაციით, რამდენიმე დღის წინ ეროვნული ბანკის პრეზიდენტმა გიორგი ქადაგიძემ ვიწრო წრეში დაადასტურა, რომ იანვარში ლარის კურსი დოლართან მიმართებაში 2,6-ს გადასცდება. ამგვარ საფრთხეს რეალურად მიიჩნევს ეკონომისტთა ნაწილიც.
სპეციალისტები 2,6-ს არ გამორიცხავენ
ეკონომიკურ მეცნიერებათა დოქტორი სოსო არჩვაძე აღნიშნავს, რომ თუ ეკონომიკაში არაფერი შეიცვალა, ხოლო ეროვნული ბანკი და მთავრობა ურთიერთგადაბრალების რეჟიმში იმოქმედებენ, ლარის დევალვაცია ისევ გაგრძელდება. არჩვაძე ზემოთ აღნიშნულ ვერსიას დასაშვებად მიიჩნევს, თუმცა იმედს იტოვებს, რომ ასეთი მასშტაბური დევალვაცია აღარ მოხდება. "ეკონომიკაში ყველაზე უმადური საქმიანობა ლარის კურსის პროგნოზირებაა. ეს ძალიან ბევრ გარემოებაზეა დამოკიდებული და ერთ-ერთი ფაქტორის ცვლილებასაც კი რადიკალური გარდატეხის მოხდენა შეუძლია. დევალვაცია წინანდელივით მასშტაბური აღარ უნდა იყოს, თუკი შეგნებულად არ მოხდა ლარის კურსზე ნეგატიური ფაქტორების ფორმირება. მნიშვნელოვანია ეროვნული ბანკის მიერ ზომიერი პოლიტიკის გატარება და ფულადი მასის კონტროლი. თუკი სებ-ი ამის საპირისპიროდ იმოქმედებს, ბუნებრივია, კურსის დაჭერას ვერ შევძლებთ. მასშტაბური დევალვაციის თავიდან ასაცილებლად ეროვნულმა ბანკმა და ხელისუფლებამ უნდა გააკეთონ ის, რაც ევალებათ. მაშინ მოსახლეობას კურსის დასტაბილურებისა და გამყარების იმედიც გაუჩნდება", - ამბობს სოსო არჩვაძე.
ეკონომისტ ლია ელიავას გათვლებით, ალბათობა იმისა, რომ ლარის კურსი გააგრძელებს ვარდნას, ძალიან მაღალია და ეს განპირობებული იქნება სებ-ის უმოქმედობით. "სანამ ეროვნული ბანკის დღევანდელი ხელმძღვანელობა იქნება ამ უწყებაში და არ დაინიშნება კვალიფიციური კადრი, ლარი თავბედს გვაწყევლინებს", - ამბობს ლია ელიავა. მისი თქმით, შემოსულ და გასულ ფულად ნაკადებს შორის დისბალანსის მთავარი მიზეზი ქვეყნიდან კაპიტალის გადინებაა, რაც განვითარებადი, ღია ეკონომიკის მქონე ქვეყნებისთვის დამახასიათებელია. მსგავსი რამ განმეორდა მეზობელ ქვეყნებშიც, თუმცა ამ ქვეყნების ცენტრალურმა ბანკებმა მოახერხეს ის, რომ ეროვნული ვალუტის გაუფასურებას ნაკლები დარტყმა მოეხდინა მოსახლეობასა და ეკონომიკაზე.
"ადრეც ვიძახდი და ახლაც გავიმეორებ, რომ ლარის კურსის ვარდნა აბსოლუტურად არ არის დამოკიდებული იმ ფაქტორებზე, რომელიც გაახმოვანა ეროვნულმა ბანკმა და შემდეგ აიტაცა მთავრობამ. დისბალანსი შემოსულ და გასულ ნაკადებს შორის გამოწვეულია ერთადერთი მნიშვნელოვანი მიზეზით, რომელსაც ჰქვია კაპიტალის გადინება ქვეყნიდან და ეს პროცესი დამახასიათებელია ჩვენისთანა ღარიბი და განვითარებადი ეკონომიკისთვის", - ამბობს ლია ელიავა და დასძენს, რომ კომერციული ბანკები საზღვარგარეთ უფრო მეტ და მეტ ფულს რიცხავენ.
"ჩვენი ეროვნული ბანკი კი ლარის კურსის დასაბალანსებლად თითს თითზე არ აკარებს. სომხეთში დრამი დაეცა 15%-ით, მაგრამ მარტისა და აპრილის შემდეგ იგი არის სტაბილური, აზერბაიჯანში იცით, რომ ხელისუფლებამ ერთბაშად დააგდო კურსი 33%-ით, ისიც აპრილში, ამის შემდეგ აზერბაიჯანულ მანათს ფეხი აღარ მოუცვლია. რუსეთის რუბლის დინამიკა იმეორებს ნავთობის ვარდნის დინამიკას, მაგრამ იქაც კი ცენტრალური ბანკი ცდილობს შეარბილოს თავისი ვალუტის ვარდნა ისეთი მონეტარული ინსტრუმენტების გამოყენებით, როგორებიცაა სავალუტო რეფინანსირება, სავალუტო სვოპები და ა.შ. ისმის კითხვა, რატომ არაფერს აკეთებს საქართველოს ეროვნული ბანკი?" - ამბობს ლია ელიავა და აღნიშნავს, რომ ლარის დევალვაცია დამანგრეველად მოქმედებს ჩვენისთანა იმპორტზე დამოკიდებულ ქვეყანაში. ეროვნულ ბანკს ლარის გაუფასურების შესაჩერებლად რაიმე რომ გაეკეთებინა და პროცესი მაინც გაგრძელებულიყო, მაშინ მის მიმართ ამდენი პრეტენზია არ იქნებოდა. "როდესაც ეროვნულ ბანკში გულზე ხელდაკრეფილი სხედან და არაფერს აკეთებენ, ძალიან აღმაშფოთებელია და ბევრ კითხვას აჩენს. როგორ უნდა შემოვიდეს საქართველოში ინვესტორი, სადაც 10 თვეა სავალუტო კრიზისი მძვინვარებს, ზრდის ფასებს და ეკონომიკას ანგრევს? უახლოეს თვეებში ინფლაცია ორნიშნა რიცხვს გადააჭარბებს, გარდა ამისა, ეცემა მოსახლეობის მსყიდველუნარიანობა. არ ვიცი, რატომ ვერ აანალიზებს მთავრობა ამ მდგომარეობას. ძალიან უცნაური პროცესები მიდის, რომელთა სააშკაროზე გამოტანა რთულია", - ამბობს ელიავა.
ორგანიზაცია საზოგადოება და ბანკების დამფუძნებლის გიორგი კეპულაძის აზრით, ლარის კურსი დოლართან მიმართებაში გაუფასურების მაქსიმუმზეა. "8 თვის მონაცემებით, იმპორტი 10%-ით არის შემცირებული, რაც უნდა აბალანსებდეს შემოსული ფულადი ნაკადის დეფიციტს",- ამბობს გიორგი კეპულაძე და აღნიშნავს, რომ ექსპორტისა და ფულადი გზავნილების შემცირებით 1 მილიარდამდე დოლარის დეფიციტი შეიქმნა, რაც გარკვეულწილად იმპორტის შემცირებამ დააბალანსა. თუმცა, ეს არ ნიშნავს, რომ ხელისუფლება ამ მაჩვენებელს ალალბედზე უნდა მიენდოს. უნდა გააქტიურდეს პრივატიზების პროცესი და ეკონომიკური ზრდის მისაღწევად გაცილებით ქმედითი ნაბიჯები გადაიდგას. გარდა ამისა, კეპულაძე ეროვნული ბანკისა და მთავრობის კორდინირებული მუშაობის აუცილებლობაზე საუბრობს, რათა მოსახლეობას უკეთესობის მოლოდინი ჰქონდეს და ლარის კურსზე აჟიოტაჟური ზეწოლა შემცირდეს. "მთავრობა და ეროვნული ბანკი ერთმანეთში აუცილებლად უნდა შეთანხმდნენ. ერთ ცალკეულ უწყებაზე გადაბრალება არასწორი მგონია. ინვესტორები, ბიზნესი, მოსახლეობა დადებით სიგნალს ელოდებიან ხელისუფლებისგან, რომ ისინი, ეროვნულ ბანკთან ერთად, კოორდინირებულად მუშაობენ ლარის კურსის გასაუმჯობესებლად. წინააღმდეგ შემთხვევაში, უარყოფითი მოლოდინი სამომავლოდ კურსზე ნეგატიურად მოქმედებს",-მიიჩნევს გიორგი კეპულაძე.
"ახალი ეკონომიკური სკოლა - საქართველოს" პრეზიდენტმა პაატა შეშელიძემ ეკონომიკური თავისულების ინდექსის კვლევის პრეზენტაცია გამართა.
ამ კვლევის მიხედვით, ლარის კურსის მკვეთრ გაუფასურებაში მთავარი წვლილი სწორედ ეროვნული ბანკის პოლიტიკას მიუძღვის. შეშელიძე მიიჩნევს, რომ მონეტარული პოლიტიკა საერთოდ შეცვლილია, სხვა შემთხვევაში ეროვნული ბანკის დაქუცმაცება ან მისი ხელმძღვანელი პირების შეცვლა მდგომარეობას არსებითად ვერ გამოასწორებს. "ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი პრობლემა არის ეროვნული ბანკის საქმიანობა, ეს განსაკურთებით გამოჩნდა ამ ინდექსის კვლევაში. ამ დროისთვის, დევალვაციის "საჭიროება" აღარ არსებობს. ბევრად უკეთესი იქნება არსებული პოლიტიკის შეცვლა. სამწუხაროდ, მთავრობა, პარლამენტი და ეროვნული ბანკი საკითხს ასე არ უყურებენ და ცდილობენ არსებული ფორმატის ფარგლებში გააგრძელონ დავა. მე დავსვამ მარტივ კითხვას, საქართველოში ლარის მაგივრად დოლარი რომ გამოიყენებოდეს, ვინმეს რამე პრობლემა ექნებოდა? რა გვიშლის ხელს, რომ ან დოლარი გამოვიყენოთ ძირითად ვალუტად ან ლარი მივაბათ დოლარზე, რაც მოგვცემს გარკვეულ ეკონომიკურ და პოლიტიკურ სტაბილურობას", - ამბობს პაატა შეშელიძე.ეკონომიკა გამოჯანმრთელდა, ლარი ისევ ავადაა
ერთი წლის განმავლობაში ეროვნული ვალუტა 35%-ით გაუფასურდა საქართველოში, სადაც დოლარიზაციის მაჩვენებელი 62%-ს აჭარბებს, ეს პრობლემა, მოსახლეობის კეთილდღეობასა და ეკონომიკის განვითარებაზე განსაკუთრებით მწვავედ აისახება. მთავრობასა და ეროვნულ ბანკში ამბობენ, რომ საგარეო შოკი, რომელიც ეროვნული ვალუტის დევალვაციას უწყობდა ხელს, განეიტრალდა. მაკროეკონომიკური მდგომარეობაც შედარებით გაუმჯობესდა. ფინანსთა სამინისტროში ლარზე ბიუჯეტის ნეგატიურ გავლენას გამორიცხავენ. აქედან გამომდინარე, დღეს ყველას ერთი კითხვა აწუხებს - მაშინ რა სჭირს ლარს?
ეროვნული ვალუტის მკვეთრი გაუფასურება 2014 წლის ნოემბრიდან დაიწყო. მიზეზი მთელ მსოფლიოში დოლარის გამყარების ტენდენცია და საქართველოში ექსპორტისა და ფულადი გზავნილების შემცირებით უცხოური ვალუტის შემოდინების კლება გახდა. რამდენიმე დღის წინ ეროვნული ბანკის ვიცე-პრეზიდენტმა არჩილ მესტვირიშვილმა თავდაჯერებულად განაცხადა, რომ არსებული ეკონომიკური მდგომარეობა ვალუტის გაუფასურების საფუძველს აღარ იძლევა. მისი მტკიცებით, ეკონომიკაში არსებულმა შოკმა და მოლოდინმა ეროვნული ვალუტაზე უკვე მოახდინა ზეგავლენა. პროცესი ჯერჯერობით საპირისპიროდ ვითარდება.
ფინანსთა მინისტრის ნოდარ ხადურის განცხადებით, ბიუჯეტის ხარჯვა გეგმის მიხედვით მიმდინარეობს. გარდა ამისა, რეკორდულად გაიზარდა ხაზინის ანგარიშზე ნაშთის მოცულობა.
2015 წლის პირველ იანვარს ხაზინის ანგარიშზე 431 მილიონი ლარის თავისუფალი ფული იყო. დღეის მდგომარეობით კი თავისუფალი ნაშთის მოცულობამ, - 800 მილიონ ლარს მიაღწია. მორიგი რეკორდი წლის ბოლოს დამყარდება, როდესაც გამოუყენებელი ფულის მაჩვენებელი 1,140 მილიარდ ლარს მიაღწევს, ანუ შარშანდელი წლის მაჩვენებელს (700 მლნ) გადააჭარბებს. რაც შეეხება ექსპორტს, 2013 წელს რუსეთის ბაზრის გახსნის შემდეგ იგი ნახტომისებურად გაიზარდა, განსაკუთრებით ეს ღვინოსა და უალკოჰოლო სასმელებს შეეხო. შარშან, ცნობილი მოვლენების გამო, ექსპორტი ყველაზე მეტად რუსეთსა და უკრაინაში შემცირდა. მთლიანობაში, 2014 წელს, 2013 წელთან შედარებით, ექსპორტის უკუსვლა შეინიშნება. თუკი წინა წლებს შევადარებთ, შარშანედლი ექსპორტი არც ისე საგანგაშოა."საქსტატის" მონაცემებით, 2009 წელს ექსპორტის მაჩვენებელმა 1,134 მილიარდი დოლარი შეადგინა, 2010 წელს - 1,677 მილიარდი დოლარი, 2011 წელს - 2,189 მილიარდი დოლარი, 2012 წელს - 2,375 მილიარდი დოლარი, 2013 წელს - 2,908 მილიარდი დოლარი, 2014 წელს - 2,861 მილიარდი დოლარი. 2015 წლის 8 თვეში - 1,459 მლრდ დოლარი (24%-ით ნაკლები), ამასთანავე 8 თვეში იმპორტი, შარშანდელი წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით, 10%-ით შემცირდა, ამან კი ექსპორტის კლების მაჩვენებელი დააბალანსა. ბოლო თვეების მიხედვით ექსპორტის შემცირების ტენდენცია შეჩერებულია.
ლარის დევალვაციის კიდევ ერთი მიზეზი სავიზო რეჟიმის გამკაცრების მოტივით ტურისტების რაოდენობის შემცირებაა. ეკონომიკის სამინისტროს ინფორმაციით კი, 2013 წელს, წინა წელთან შედარებით, ვიზიტორების რაოდნეობა 22%-ით გაიზარდა და 5 მილიონს გადააჭარბა. შინაგან საქმეთა სამინისტროს მონაცემებით, 2014 წლის დეკემბერში ქვეყანაში 433 ათასზე მეტი ვიზიტი განხორციელდა, ანუ 10,5%-ით მეტი 2013 წლის დეკემბერთან შედარებით. მთელი წლის განმავლობაში კი 5,5 მილიონამდე ვიზიტორი დაფიქსირდა, რაც 1,9%-ით აღემატება 2013 წელს შემოსულთა მაჩვენებელს. ტურიზმის ადმინისტრაციის ინფორმაციით, 2015 წლის ზაფხულში საქართველოში 2 მილიონი ტურისტი შემოვიდა, რაც 10%-ით მეტია შარშანდელი წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით.
შემდეგი მიზეზია ფულადი გზავნილები. ეროვნული ბანკის მონაცემებით, 2014 წელს, 2013 წელთან შედარებით, ფულადი გზავნილები 37 მილიონ დოლარამდე შემცირდა, თუმცა ზრდა შეინიშნება წინა წლებთან შედარებით. 2009 წელს ქვეყანაში 841,8 მილიონი დოლარი ჩაირიცხა, 2010 წელს - 1M052 მილიარდი დოლარი, 2011 წელს - 1,268 მილიარდი დოლარი, 2012 წელს M- 1,334 მილიარდი დოლარი, 2013 წელს - 1,477 მილიარდი დოლარი, 2014 წელს კი - 1,440 მილიარდი დოლარი. 2015 წლის გზავნილები იანვარ-ივლისში 43,5%-ით 632 მილიონ დოლარამდე შემცირდა. აღსანიშნავია, რომ ამ შემთხვევაშიც ბოლო თვეებში ფულადი გზავნილების ვარდნის ტენდენცია შემცირებულია.
ყველაფერი ეს ლარის დევალვაციის გაგრძელებას გაუგებარს ხდის. საზოგადოება კი დღემდე ელის კვალიფიციურ, არგუმენტირებულ ანალიზს, კითხვაზე პასუხის მისაღებად - რა სჭირს ლარს?
სომხები თუ ახერხებენ, ქართველებს რა გვჭირს?
რეგიონში საუკეთესო მაჩვენებელი აქვს სომხეთის ეროვნულ ვალუტას, რომელიც წლის დასაწყისიდან დღემდე მხოლოდ 2,2%-ით გაუფასრუდა. ვალუტის გაუფასურების კუთხით სხვა ქვეყნებთან შედარებისას უფრო მისაღები იქნება სწორედ საქართველოსა და სომხეთის შედარება, ვინაიდან ამ ორი ქვეყნის ეკონომიკური მაჩვენელები ერთმანეთისაგან უმნიშვნელოდ განსხვავდება.
სოსო არჩვაძის ინფორმაციით, სომხური დრამის დევალვაცია უფრო ადრე დაიწყო, დაახლოებით 3 წლის წინათ და გაცილებით ნელი ტემპებით, რასაც სომხეთის ეკონომიკისთვის ისეთი ძლიერი დარტყმა არ მიუყენებია, როგორც საქართველოს ეკონომიკას ლარის გაუფასურებამ. სხვადასხვა ინდიკატორის მიხედვით საქართველოსა და სომხეთში მდგომარეობა მეტ-ნაკლებად თანაბარია. ორი ქვეყნის მშპ მსყიდველუნარიანობის პარიტეტისა და ნომინალური კურსით, უმნიშვნელოდ, დაახლოებით, 2%-ის ფარგლებში განსხვავდება. საშუალო ხელფასი საქართველოში უფრო მაღალია, თუმცა დასაქმების დონით სომხეთი გვისწრებს. ინვესტიციების მაჩვენებლით, მოსახლეობის ერთ სულზე, შაშანდლამდე საქართველო სომხეთს ჩამორჩებოდა, ამ დროისთვის კი მცირედით ვუსწრებთ. ფულადი ტრანზაქციებიდან სომხეთს უფრო მეტი შემოსავალი აქვს, ვინაიდან მიგრაციული სალდო იქ უფრო მაღალია.
თუ საგარეო სავაჭრო ურთიერთობებს განვიხილავთ, საქართველოს ექსპორტში დსთ-ის ქვეყნებს უფრო მაღალი წილი ეკავა, ვიდრე სომხეთისა და მით უფრო აზერბაიჯანის ექსპორტში. ეს იმით აიხსნება, რომ საქართველოში ექსპორტის დიდი წილი რეექსპორტზე მოდიოდა. უარყოფითი სავაჭრო ბალანსის მაჩვენებლებში განსხვავება ასევე მცირეა, ორივე ქვეყანაში დოლარიზაციის მაჩვენებელი ძალიან მაღალია. "ბოლო პერიოდში ამ ორმა ქვეყანამ განვითარებისა და კავშირების სხვადასხვა სისტემა არჩია - საქართველომ ევროკავშირთან ასოცირების ხელმოწერით, ხოლო სომხეთი 2 იანვარს ევრაზიის ეკონომიკურ საბჭოში გაწევრიანდა", - ამბობს სოსო არჩვაძე. შესაბამისად, სამომავლოდ სომხეთთან შედარებისას განსხვავებული კრიტერიუმები იქნება გასათვალისწინებელი. ამ დროისთვის კი ორი ქვეყნის ეკონომიკაში ძირეული განსხვავება არის ის, რომ სომხეთის დრამი სტაბილურია, ქართული ლარი კი ისევ ქვემოთ მიექანება.
ინფლაცია - კიდევ ერთი ნოკდაუნი
სოსო არჩვაძის აზრით, მალე დევალვაციაზე მეტად აქტუალური გახდება ინფლაცია. დღის წესრიგში დადგება მეორე უმთავრესი საკითხი - როგორ შეძლებს ქვეყანა გაზრდილ ფასებთან გამკლავებას. ელექტროენერგიის გაძვირების გამო, 1 თვეზე გადაანგარიშებით, მთელ მოსახლეობას 300 მილიონი ლარით მეტის გადახდა მოუწევს, პურის გაძვირების გამო 100 მილიონი ლარით მეტის. ამ დროს ფულადი გზავნილები, რომელზედაც ძალიან ბევრი ოჯახის კეთილდღეობაა დამოკიდებული, დაახლოებით 400 მილიონი დოლარით არის შემცირებული. "მოსახლეობას ხარჯი ეზრდება, შემოსავალი უმცირდება. ქვეყანა სერიოზული გამოწვევის წინაშე დგას", - ამბობს სოსო არჩვაძე და აღნიშნავს, რომ ქვეყანამ იმპორტის 10%-იანი შემცირება კარგად უნდა გამოიყენოს. ეს ნიშნავს, რომ იმპორტი შემცირდა არა მოცულობაში, არამედ ღირებულებაში- გაიაფდა ნავთობპროდუქტები, ხორცპროდუქტები, მარცვლეული, შაქარი და შესაბამისად, წარმოებას იაფი რესურსის შესაძლებლობა გაუჩნდა.
მაკა ხარაზიშვილი
წყარო: გაზეთი "რეზონანსი"