თავისუფლება თუ შიში? ცურვის შიში სამხრეთ კავკასიაში

დიდი ხანია, ეკონომისტები დაობენ, თუ რომელი სავალუტო რეჟიმი უნდა აირჩიონ განვითარებადმა ქვეყნებმა: დააფიქსირონ გაცვლითი კურსი სხვა რომელიმე ქვეყნის (ან ქვეყნების ჯგუფის) ვალუტასთან (ვალუტებთან) მიმართებაში თუ ბაზარს მიანდონ ის მისი დადგენა. როგორც iset-pi.ge წერს, ინტუიციურად, სავალუტო კურსი ჩვეულებრივი ფასია, ისეთივე, როგორიც ტომარა კარტოფილის, ლიტრი რძის ან კილოგრამი თაფლის ფასი. განსხვავება ის არის, რომ სავალუტო კურსი გვიჩვენებს ერთი ერთეული უცხოური ვალუტის (მაგ. აშშ დოლარის) ღირებულებას ადგილობრივ ვალუტაში. ეკონომიკის სახელმძღვანელოები გვასწავლიან, რომ ბაზრის კარგად ფუნქციონირებისთვის, სიჭარბის ან დეფიციტის დროულად აღმოსაფხვრელად არსებითია ფასების მოქნილობა. მაშასადამე, თუ არასწორია კარტოფილის, რძის ან თაფლის ფასების რეგულირება მთავრობის მიერ, რამდენად უპრიანია ვალუტის გაცვლითი კურსის რეგულირება?

მრავალი წელია, ამ საკითხს სწავლობენ მკვლევრები და მათ ღრმა და დეტალური პასუხებიც აქვთ. თუ შევისწავლით გაცვლითი კურსის ცნობილ მოდელებს, რომლებიც აღწერენ გაცვლითი კურსის ყველაზე ოპტიმალურ რეჟიმებს განვითარებადი ბაზრებისთვის, ვნახავთ, რომ მოქნილი სავალუტო კურსი საუკეთესო არჩევანია.

რატომ არის კარგი ეკონომიკისთვის მოქნილი გაცვლითი კურსი?

პატარა, ღია ეკონომიკის მქონე ქვეყანაში, რომელიც ხშირი და ძლიერი შოკების რისკის ქვეშ დგას, გაცვლითი კურსი შოკის შემამსუბუქებლის როლს ასრულებს და ანეიტრალებს მის ნეგატიურ ზეგავლენას ქვეყნის ეკონომიკაზე. მაგალითად, გამოშვების ნეგატიური შოკი გამოიწვევს ქვეყნის ვალუტის გაუფასურებას უცხოურ ვალუტასთან მიმართებით. ადგილობრივი ექსპორტიორებისთვის კი გაუფასურება შეიძლება საჩუქარიც კი აღმოჩნდეს, რადგან შედეგად ისინი უფრო კონკურენტულები გახდებიან უცხოურ ბაზრებზე და ა.შ.

მეტიც, ფიქსირებული გაცვლითი კურსისაგან განსხვავებით, მცურავი გაცვლითი კურსის რეჟიმით ქვეყანას გარანტირებულად აქვს დამოუკიდებელი მონეტარული პოლიტიკა. ამ ფენომენს ეკონომისტები „შეუთავსებელ სამეულს“ უწოდებენ. ამ კონცეფციით, შეუძლებელია, ქვეყანაში ერთდროულად იყოს ფიქსირებული გაცვლითი კურსი, კაპიტალის თავისუფალი მოძრაობა და დამოუკიდებელი მონეტარული პოლიტიკა. პოლიტიკის შემმუშავებლებს, სულ უფრო მეტად ინტეგრირებული კაპიტალის ბაზრების ფონზე, არჩევანის გაკეთება უწევთ თავისუფალ მონეტარულ პოლიტიკასა და სტაბილურ გაცვლით კურსს შორის.

იმისათვის, რომ გავიგოთ, რას გულისხმობს „შეუთავსებელი სამეულის“ კონცეფცია, წარმოვიდგინოთ ჰიპოთეტური ქვეყანა, რომელმაც დააფიქსირა ადგილობრივი ვალუტის კურსი აშშ დოლართან მიმართებაში და, ამავდროულად, დაუშვა კაპიტალის თავისუფლად მოძრაობა. დავუშვათ, ამ ქვეყანამ, ინფლაციის შესამცირებლად, გაზარდა ადგილობრივი საპროცენტო განაკვეთი და ასე შეამცირა ფულის მიწოდება ბაზარზე, მაგრამ აშშ-ის ფედერალური ხაზინის მიერ დაწესებული განაკვეთი არ შემცირებულა. საპროცენტო განაკვეთებს შორის არსებული განსხვავების ზრდა უფრო მიმზიდველს გახდის ქვეყანას უცხოელი ინვესტორების თვალში, რომლებიც მუდამ მაღალი ამონაგების ძიებაში არიან. შედეგად, გაიზრდება მოთხოვნა ადგილობრივ ვალუტაზე და ის გამყარდება. საბოლოოდ, ხელოვნურად დაფიქსირებული კურსი ბაზარს დაემორჩილება.

ამასთანავე, მოქნილი სავალუტო რეჟიმი არ მოითხოვს ქვეყნის ცენტრალური ბანკისგან, ჰქონდეს დიდი რაოდენობით სავალუტო რეზერვები, რათა ფიქსირებული კურსი დაიცვას მოსალოდნელი სპეკულაციური შეტევებისგან. ფიქსირებული სავალუტო კურსი, დროთა განმავლობაში, მოითხოვს უცხოური ვალუტის საკმარის ნაკადებს, ხოლო ბევრ განვითარებად, პატარა, ღია ეკონომიკაში ეს საკითხი ჯერ კიდევ პრობლემურია.

რომ შევაჯამოთ, უამრავი მტკიცებულებაა იმისა, რომ სტაბილური და პროგნოზირებადი გაცვლითი კურსის შენარჩუნება ძალიან ძვირადღირებულია.

ცურვის შიშის ფენომენი

სულ უფრო მეტი განვითარებადი ქვეყანა ატარებს თავისუფალი მცურავი სავალუტო კურსის პოლიტიკას. თუმცა ემპირიული მასალის შესწავლა აჩვენებს, რომ ამ ქვეყნებისთვის დამახასიათებელია ძალიან მკაცრი მონეტარული პოლიტიკა და ხშირი ინტერვენციები სავალუტო ბაზარზე, რომლებიც მიმართულია ადგილობრივი სავალუტო კურსის მკვეთრი გაუფასურების თავიდან აცილებისკენ.

პირველად ეს ფენომენი აღწერეს კალვომ და რაინჰარტმა (2000 წ.) და მას „ცურვის შიში“ უწოდეს. განვითარებად ქვეყნებში ეს შიში გამოხატულია გაცვლითი კურსის მსუბუქ რყევებში, მაღალ საპროცენტო განაკვეთებსა და რეზერვების მოცულობის ცვალებადობაში. ავტორების აზრით, ეს ფენომენი დამახასიათებელია თავისუფალი მცურავი სავალუტო კურსის მქონე ქვეყნების 76.4%-ისთვის.

კალვომ და რაინჰარტმა შეადგინეს კარლო-რაინჰარტის ცურვის შიშის ინდექსი. ის ერთმანეთთან აკავშირებს გაცვლითი კურსის რყევებსა და პოლიტიკის ინსტრუმენტების (ნომინალური საპროცენტო განაკვეთისა და ოფიციალური რეზერვების) ცვალებადობას. როდესაც ინდექსი დაბალია, ქვეყანაში ძლიერია „თავისუფლად ცურვის შიში“. მართალია, ინდექსი სრულყოფილად ვერ ასახავს „თავისუფლად ცურვის შიშს“, მაგრამ ის გარკვეულ წარმოდგენას გვიქმნის იმაზე, თუ როგორი დამოკიდებულება აქვს ცენტრალურ ბანკს ვალუტის კურსის რყევების მიმართ.

კალვოს და რაინჰარტის (2000 წ.) მეთოდის საქართველოზე, სომხეთსა და აზერბაიჯანზე გამოყენებამ და ამ ქვეყნების შიშის ინდექსის გამოთვლამ საინტერესო ტენდენციები გამოავლინა.

აღმოვაჩინეთ, რომ სამივე ქვეყნის ინდექსი ნულთან ახლოს არის მაშინაც კი, როდესაც ქვეყანას დევალვაციის ტალღა გადაუვლის, მაგალითად, უკანასკნელი რეგიონული კრიზისის დროს.

იხილეთ გაგრძელება