მამუკა ხაზარაძე: კარგი პროექტების, იდეების შიმშილია დღეს ქვეყანაში (ექსკლუზივი)

”ქვეყანას შეიძლება განვითარების უკეთესი ტემპი ჰქონდეს”

ცოტა ხნის წინ ის ”წლის მეწარმედ” დაასახელეს და ახლა უკვე მსოფლიო მეწარმის ტიტულისთვის მოუწევს ბრძოლა. ყველაფერი კი 22-23 წლის წინ დაიწყო რამდენიმე წარუმატებელი მცდელობითა და ბევრი წარმატებული ნაბიჯით. დღეს მის სახელს ისეთი მსხვილი კომპანიები უკავშირდება, როგორიც თუნდაც ”თიბისი ბანკი” და ”ბორჯომია”. მამუკა ხაზარაძე bpn.ge-ს საკუთარ ბიზნესგამოცდილებაზე, სამომავლო გეგმებსა და ქვეყანაში მიმდინარე ბიზნესპროცესებზე ესაუბრა.

მამუკა ხაზარაძე, ბიზნესმენი, ”თიბისი ბანკის”  სამეთვალყურეო საბჭოს თავმჯდომარე:

რაც თავი მახსოვს ”თიბისიში” ვარ... მანამდე მე და ჩემს მეგობრებს ერთი კომპანია გვქონდა, რომელსაც ერქვა ”შანსი” და კიდევ სამხატვრო სალონი. ეს იყო ჩვენი პირველი ნაბიჯები ბიზნესში. თვითონაც არ ვიცოდით, რა უნდა გაგვეკეთებინა და რატომღაც კულტურით, მხატვრებთან ურთიერთობით დავიწყეთ. საინტერესო ბიზნესმოდელი იყო, მაგრამ არ იყო მომგებიანი. თუმცა, მაშინ ამ მიმართულებით გადადგმულმა ნაბიჯებმა დასაბამი დაუდო იმ ურთიერთობას, რომელიც დღეს ”თიბისის” აქვს მხატვრებთან და ზოგადად კულტურასთან.

თავის დროზე ბანკი გავაკეთეთ იმიტომ, რომ გვქონდა მაღაზია და გვინდოდა შემოსული ფული სადმე შეგვენახა. საბანკო სექტორი იმ დროს გაჩერებული იყო, რადგან საბჭოთა კავშირი დაიშალა და ყველა გადარიცხვა გაჩერდა. სწორედ იმ დროს საქართველოში 250-300 ბანკი მაინც დარეგისტრირდა ძალიან მცირე კაპიტალით, მათ შორის ჩვენც. მახსოვს, ჭავჭავაძეზე მდებარე სხვა მაღაზიების მეპატრონეებმაც მოგვმართეს თხოვნით: მაღაზიაში ფულის დატოვებას ან სახლში წაღებას იქნებ თქვენთან შევინახოთო. შემდეგ მივხვდით, რომ მხოლოდ ჩვენი ფინანსების მიმართ კი არ გვქონდა პასუხისმგებლობა აღებული, არამედ სხვისი ფულიც გვებარა.

- მიგაჩნიათ, რომ თქვენი პირველი წარმატება ბიზნესში ”თიბისი ბანკია”?

- ბევრი წარმატება გვქონდა ბიზნესში. ფრაგმენტულად ვიზრდებოდით, ისე როგორც ქვეყანა გვაძლევდა ამის საშუალებას. ყველაზე დიდი წარმატება, საბჭოთა პერიოდის შემდეგ ”ბორჯომის” ბაზარზე დაბრუნება იყო. წარმატება იყო ისიც, რომ საქართველოში ჩვენ დავიწყეთ ბოთლში ჩამოსხმული წყლის წარმოება და ეს კულტურა ჩვენ დავამკვიდრეთ საქართველოში. ”ბორჯომი” გავხადეთ მულტინაციონალური კომპანია და 40-ზე მეტ ქვეყანაში ხდება მისი ექსპორტი. წარმატებაა ”თიბისი ბანკიც”, სადაც ყველაზე დიდი წარმატება ის ხალხია, ვინც ამ ბანკში მუშაობს. ყველაზე დიდი წარმატება ჩემთვის ამ გუნდის შექმნაა. ალბათ სწორად მივუდექით ამ ადამიანების ძებნას. საბოლოო ჯამში ცხოვრებაც და ბიზნესიც, ირგვლივ მართალი და ერთგული პროფესიონალების შემოკრებაა. ერთგულებაში კი საქმის, იდეის და დასახული მიზნის მიმართ ერთგულებას ვგულისხმობ. როცა ამ კრიტერიუმებით ირჩევ ხალხს, ყველაფერი გამოდის. ამ პოლიტიკას ვაგრძელებთ და დაახლოებით სამი თვის წინ უცხოეთიდან სამი პროფესიონალი ქართველი ჩამოვიყვანეთ. საზღვარგარეთ ძალიან მაღალ პოზიციებზე მუშაობდნენ, მაგრამ მოვახერხეთ მათი დაბრუნება საქართველოში. ეს არის წარმატება, როცა შეგიძლია ძალიან დიდ ბანკებს გავუწიოთ კონკურენცია და ქართველები უკან დააბრუნო. არ ვფიქრობთ, რომ ისინი მხოლოდ ”თიბისის”  შენაძენია. ასეთი ადამიანების უკან, საქართველოში დაბრუნება, ქვეყნის ინტელექტუალური ძალის შევსებას ნიშნავს.

”თიბისიში” ასეთი ტრადიცია გვაქვს, რომ იმ თანამშრომლებს, რომლებიც ჩვენთან 10 წელზე მეტხანს მუშაობენ, სპეციალური საათით ვასაჩუქრებთ, რომელიც ჩვენთვის დიზაინერმა ზვიად ციკოლიამ დაამზადა. ასეთი დაახლოებით 250 თანამშრომელი გვყავს. როცა ამდენი ადამიანი ერთად ათი წელია მუშაობს, ეს უკვე ბირთვია. მათგან დაახლოებით 50 ადამიანი უკვე 15 წელია ჩვენი გუნდის წევრია და მათი რაოდენობა ყოველ წელს იზრდება.

- ბიზნესში პირველი მოგება გახსოვთ?

- ეს იყო 1 მილიონი რუსული მანეთი, რომელიც ლუდის ოპერაციიდან მივიღეთ. ვერც გავიგეთ იმ დროს, რა თანხა იყო ეს თავისი ღირებულებით. ამ მოგებას წინ დიდი თავგადასავალი უძღოდა. ამერიკიდან პეტერბურგის გავლით საქართველოში ლუდი შემოიტანეს. ისეთი დიდი რაოდენობის ლუდი შემოვიდა, რომ გადაიკეტა რკინიგზა. ლუდი საზღვაო კონტეინერებით შემოვიდა და ვერ მოახერხეს მისი გადმოტვირთვა, რადგან ასეთი ტექნიკა საქართველოში არ არსებობდა. ჩაიკეტა დიდუბის სარკინიგზო კვანძი და მთავრობის წევრებმა ატეხეს ხმაური, რომ ეს იყო დივერსია, რომ ამდენი ლუდი არ სჭირდებოდა ქვეყანას და რომ ლუდის ნაცვლად სხვა პროდუქტი უნდა შემოსულიყო. მე კი ამ ყველაფერს ტელევიზორში ვუყურებდი. პეტერბურგში მეგობრები მყავდა და დავურეკე: ლუდი ხომ არ გინდათ მეთქი. არც უკითხავთ რა მარკის იყო და მაშინვე მიპასუხეს: თუ ქილებშია გვინდაო. მაშინ რეალურად იყიდებოდა არა ლუდი, არამედ შეფუთვა. მოკლედ, მე და ჩემმა მეგობრებმა ეს ლუდი ისევ პეტერბურგში გავგზავნეთ. ასე 1,2-1,3 მილიონი ქილა იქნებოდა. ეს იყო ბოლო ეშელონი, რომელმაც სამტრედიის ბლოკადამდე დატოვა საქართველო. თუმცა, ჩვენი ტვირთი პეტერბურგის პორტში გააჩერეს და ლუდი მაფიის ხელში აღმოჩნდა. ჩავედით მე და ჩემი ბიძაშვილები პეტერბურგში. მაშინ ასე 25 წლისანი ვიქნებოდით. პორტში შემთხვევით ნავსადგურის მტვირთავების ბრიგადის მეთაურების ლაპარაკს შევესწარით, წუწუნებდნენ: ხელფასს არ გვიხდიანო. ბოლო 50 მანეთიდან 25 მანეთი მათ მივეცით. ერთ-ერთი მოგვბრუნდა და გვითხრა: თქვენ ლუდის პარტიას ხომ არ ეძებთო. მიგვიყვანეს და ჩაგვაბარეს ისე, რომ ხელმძღვანელობას არ უთხრეს. ჩვენ კი მყიდველებს გადავაბარეთ.

- იმ დროს ბიზნესში თეორიული ცოდნა არ გქონდათ და რა იყო თქვენი მამოძრავებელი ძალა - რისკი, აზარტი თუ ალღო?…

-  სიახლისკენ სწრაფვა სულ მაქვს. სკოლაშიც ასეთი ვიყავი და ინსტიტუტშიც. აქტიური ვიყავი ყოველთვის და თუ რამე სტუდენტური ღონისძიება ტარდებოდა, სულ ჩართული ვიყავი. როცა ეს ყველაფერი დაინგრა, მივხვდი, რომ ყველა ადამიანს თავისი თავისთვის უნდა ეშველა. ზრდასრული ადამიანი ვიყავი უკვე, დედაჩემის 130 მანეთით და მამაჩემის 180 მანეთით წარმოუდგენელი იყო იმ პიერიოდში რამე გაგეკეთებინა, თან ჰიპერინფლაციაც დაიწყო. მივხვდი, რომ ბიზნესი იყო ადგილი, სადაც მე უფროსი არ მეყოლებოდა და საკუთარი თავის რეალიზაციას შევძლებდი - ჩემი თავის პატრონი ვიქნებოდი და ეს მომწონდა ყველაზე მეტად. თანაც ბიზნესი ისეთი ”ხილი” იყო, რომლის შესახებაც არავინ არაფერი იცოდა. ასე გავხსენით პირველი საკომისიო მაღაზია, სამხატვრო სალონი... არადა, როცა პეტერბურგში ჩავედით და ნახატები ჩავიტანეთ, ეგონათ, რომ ბიზნესში უკვე ისეთი წარმატებულები ვიყავით, რომ მხატვრობით დავკავდით. არადა 15 ნამუშევარი ჩავიტანეთ სასტუმრო  ”ასტორიაში” და უკან დასაბრუნებელი ფული აღარ გვქონდა. ჩემთვის ბიზნესი მშენებლობის პროცესია და არა შედეგი. არ ვიცი ეს კარგია თუ ცუდი, მაგრამ მე ასე მომწონს. ვიცი, რომ თუ პროცესს კარგად გავაკეთებ, შედეგთან აუცილებლად მივალ. ბიზნესი ჩემთვის არასდროს ყოფილა კონკრეტული ციფრი, ალბათ ამიტომაც აღმოვჩნდი ასეთ გრძელვადიან ბიზნესებში და ლუდის ოპერაციას თუ არ ჩავთვლით, სწრაფი მოგება არასდროს მიმიღია. ჩვენთან ყველაფერი წლებზეა გათვლილი. როცა შედეგს ვაღწევ, სიცარიელე დგება და ვგრძნობ, რომ იქ ჩემი ადგილი აღარ არის. ვხვდები, რომ ამ კონკრეტულმა საქმემ შემოქმედებითი თვალსაზრისით ჩემთვის თავი ამოწურა და გადავდივარ სხვა თემაზე. ამიტომაც არის, რომ ძალიან ბევრი საინტერესო ბიზნესის ავტორები ვართ, მათ შორის არის მაღაზიათა ქსელი ”ვულე-ვუ”, ”ბაბილონი”, ”ჩაი გურიელი” და სხვა.

- გარკვეული პიროვნული თვისებებიც თუ არის საჭირო ბიზნესში წარმატებისთვის?

- ეს არის თავისუფლება. პირველ რიგში უნდა იყო ლიდერი. ბიზნესში ორი კატეგორიის ადამიანები არიან - ისინი, ვინც ქმნის ბიზნესს და ისინი, ვინც ამას ყოველდღიურად მართავენ.

- რა უფრო რთულია?

- ორივე რთულია, თუმცა მცირეა იმ ადამიანების რაოდენობა, ვინც ქმნის ბიზნესს, რადგან ამას ვერ ისწავლი, ეს შინაგანად უნდა გქონდეს. ლიდერის თვისებები უნდა გქონდეს, რომ წახვიდე რისკზე და წაიყოლო ადამიანები, რადგან მარტო ვერაფერს მიაღწევ. ახლა ეს ყველაფერი დაიხვეწა და ბევრი რისკი ქაღალდზეა გაწერილი და მათი დაბალანსება, გათვალისწინება ხდება, თუმცა ბევრი ბიზნესია, სადაც მენეჯმენტმაც კი არ იცის, რა შეიძლება მოხდეს. თუ ლიდერი არ ხარ, საქმეს ვერ გააკეთებ. უნდა შეგეძლოს სხვაზე მეტი პასუხისმგებლობა აიღო და დაარწმუნო გვერდში მდგომი ადამიანები, რომ შენი კი არ სჯეროდეთ, არამედ იმ იდეის, რომლის გარშემოც ერთიანდებით. მათი უნდა იყოს ეს იდეა, მათი ნაწილიც უნდა გახდეს! თუმცა, უნდა იცოდნენ, რომ ამ იდეისკენ მიმავალ გზაზე კაპიტანი ჰყავთ, რომელიც ამ იდეამდე მიიყვანთ. ამიტომ, ბიზნესის კეთება საინტერესო შემოქმედებითი პროცესია.

-  თუ კაპიტანიც შეცდა, დამარცხდა? წაგიგიათ ბიზნესში?

- ძირითადად წაგვიგია არა იმის გამო, რომ ჩვენ რაღაც დრამატული შეცდომა დავუშვით, არამედ იმის გამო ქვეყანაში მიმდინარე მოვლენები არ გვიწყობდა ხელს. დღეს შესაძლოა, სხვანაირად ჩანს ეს ყველაფერი ახალგაზრდებისთვის, ვინც მოდის და ხედავს, რომ კარგი ოფისი გვაქვს, ყველაფერი კარგად არის, მაგრამ აქამდე როგორ მოვედით? მხოლოდ წლების მიხედვით რომ დავყოთ და რამდენიმე მნიშვნელოვანი თარიღი მივაწეროთ, ყველაფერი ნათელი გახდება. 1992 წელს, როცა ბანკი დავაფუძნეთ, ქვეყანაში სამოქალაქო ომი იყო, რუსთაველზე სისხლისღვრა, აფხაზეთის მოვლენები და ა.შ. ამ დროს იქმნება ბიზნესი და რა პერსპექტივა უნდა ჰქონდეს? 1995 წელს კუპონი შეიცვალა ლარით, შემოვიდა ვალუტა, რომლის იმედი კრიმინალურ ვითარებაში და არარსებული სავალუტო რეზერვებით არავის ჰქონდა. მთავრობების ცვლა, რევოლუცია, მსოფლიო კრიზისი, რომელმაც საქართველოც ჩაითრია, თითქმის არ მახსოვს წელი, ქუჩები არ ყოფილიყო გადაკეტილი, რომელ ინვესტიციაზეა საუბარი ქვეყანაში, რომელიც ფაქტობრივად პარალიზებულია - ამ პირობებში გვიწევდა ბიზნესის კეთება.

- თუმცა ამას შეგვიძლია მეორე მხრიდანაც შევხედოთ - მაშინ საქართველოში ბიზნესსექტორი აუთვისებელი იყო და უფრო იოლი იყო თავისუფალი ნიშა გეპოვა...

-  მცდარი წარმოდგენაა, რადგან ბიზნესი ვითარდება მაშინ, როცა კონკურენტული გარემო არსებობს და არა მაშინ, როცა მარტო ხარ. ჩვენ უფრო სწრაფად ვიზრდებით ახლა, როცა მკაცრი კონკურენციაა, ვიდრე მაშინ ვიზრდებოდით.

- ამბობთ, რომ ახლა გაცილებით კარგი გარემოა იმისთვის, რომ ბიზნესი დაიწყო. ახლა რომ იწყებდეთ ბიზნესს, რას გააკეთებდით?

- ალბათ კაპიტალი არ მაქვს და ისე უნდა დავიწყო ბიზნესი?

- არც კაპიტალი გაქვთ და არც ბანკი გაძლევთ სესხს...

- უნდა წარმოვიდგინოთ, რომ ვარ ახალგაზრდა, 22 წლის. ჯერ რომელიმე დიდ კომპანიაში დავიწყებდი მუშაობას, რათა ელემენტარულად გავერკვიო, რაზე დგას ეს ყველაფერი. ერთია, რომ 22 წლის ხარ და გაქვს მთების გადატრიალების სურვილი, მაგრამ აუცილებლად უნდა მოხვდე შესაბამის გარემოში - გემში უნდა ჩაჯდე. ისეთ კომპანიაში დავიწყებდი სამუშაობას, სადაც იქნებოდა ბევრი ინფორმაცია ბიზნესზე და 2-3 წელი დროს მოვახმარდი იმას, რომ ბიზნესუნარები ამეთვისებინა. ჩამოვყალიბდებოდი, რომელი სფეროა ჩემთვის საინტერესო. დღესაც კი, როცა ბიზნესს ვიწყებ, ვიწყებ ძალიან მცირე, მიკრომოდელით. შევქმნიდი კომპანიას, დავწერდი ბიზნესგეგმას და ამ იდეას გავყიდდი. მივიდოდი მამუკა ხაზარაძესთან, პაატა კურტანიძესთან, სოსო ფხაკაძესთან და ვეტყოდი, რომ ჩაედოთ ამ საქმეში ასე ათას-ათასი დოლარი, რაშიც შემდეგ მე ავიღებდი სამენეჯმენტო პროცენტს. თუ ეს მოდელი გაამართლებდა, ისევ მივიდოდი ამ ხალხთან, ან ადამიანების კიდევ უფრო დიდ წრესთან და გადავიდოდი ბიზნესის უფრო დიდ მასშტაბებზე. ასე რომ უამრავი იდეაა!

- ხელსაყრელი ბიზნესგარემო თუ არის ქვეყანაში?

- დღეს ქვეყნის შიგნით არსებული გარემო ყველაზე სტაბილურია, რაც კი ბოლო 22-24 წლის განმავლობაში მინახავს და ამას არ ვამბობ იმიტომ, რომ ვიღაცას ვასიამოვნო. თუმცა, ვფიქრობ რომ ქვეყანას შეიძლება განვითარების უკეთესი ტემპი ჰქონდეს. უნდა წახალისდნენ გარე ინვესტორები, რომ საქართველოში ფული ჩადონ. ცოტა ხნის წინ ერთ ინდოელ ბიზნესმენს შევხვდი, რომელსაც დიდი ინვესტიცია აქვს ჩადებული საქართველოში და კიდევ აპირებს ფულის დაბანდებას. ერთი თვე ელოდებოდა, რომ ვიზა მეორედ აეღო. ამასობაში იძულებული გახდა დელიშიც ჩასულიყო. ინვესტორს ამდენს რომ ალოდინებ - დამთავრებული ამბავია! მეორე ვიზისთვის ერთ თვეს კარგავს ინვესტორი - აქ არის უკვე შეცდომა დაშვებული! მესმის, რომ აუცილებელია ქვეყანაში გარკვეული მექანიზმის მოფიქრება იმისთვის, რომ დაუპატიჟებელი სტუმარი არ შემოვიდეს, მაგრამ ეს ისე უნდა გაკეთდეს, რომ არ შეფერხდეს საქმიანი ხალხის მოძრაობა.  საკმაოდ დიდი ბარიერია ის, რომ დღეს საქართველოში არ არსებობს საფონდო ბირჟა. როგორ შეიძლება მე მქონდეს იდეა, მცირე თანხა, რომლითაც დავიწყებ ბიზნესს და შემდეგ მისი გაზრდის შესაძლებლობა არ მომეცეს. ჩემი იდეა თუ არ გავყიდე და ფული არ მოვიზიდე, ისე არაფერი გამოვა. შედარებით მცირე თანხებზე ვლაპარაკობ, 500 ათასი- 1 მილიონი დოლარი, რაც არის ძირითადად ნებისმიერი ქვეყნის ეკონომიკის მამოძრავებელი ძალა. ამიტომ, თუ თქვენ, მე ან სხვას თავისი ხელფასის თუნდაც 10% შეუძლია რამე კომპანიაში ჩადოს, დღეს საქართველოში ამის საშუალება არ არის. გასაკეთებელია საპენსიო რეფორმა, რომ გაჩნდეს ე.წ. ”გრძელი ფული”. ვფიქრობ, რომ ეს გაცილებით ადრე უნდა გაკეთებულიყო, რადგან დრო იკარგება და ჩვენ არ გვაქვს ამის ფუფუნება, რომ დრო დავკარგოთ. უფრო მდიდარი ქვეყნები ჩვენ გარშემო ვითარდებიან ძირითადად რესურსების ხარჯზე, ჩვენ კი უნდა დავიჭიროთ ის ნიშა, რომლითაც შეიძლება საინტერესო გავხდეთ. ყველაზე დიდ პერსპექტივას უცხოეთში მცხოვრები ქართველების უკან მოწვევაში ვხედავ. მთავრობა უნდა იყოს დაკავებული ამ ადამიანებთან პირისპირ საუბრით და უკან მოწვევით, იქნება ეს ბიზნესმენი, თუ რომელიმე პროფესიონალი დიდ კორპორაციაში. ჩვენ რომ ასეთი 30-40 ადამიანი დავაბრუნოთ, მათ თავისი ინფრასტრუქტურა და კავშირები შემოჰყვება. ერთადერთი, რითაც ჩვენ შეგვიძლია კონკურენტული ვიყოთ, ეს ჩვენი ინტელექტია, რომელიც მწირად არის დარჩენილი საქართველოში და დანარჩენი გასულია უცხოეთში. ეს არის ოქრო, რომელიც გვაქვს და ვერ ვიყენებთ.

- ბანკებისა და კლიენტების ურთიერთობაზე მინდა გკითხოთ, რაზეც ბევრს საუბრობენ. მაგალითად ის, რომ ბანკებს კოლოსალურად მაღალი საპროცენტო განაკვეთები აქვთ და ამის გამო ბევრი ადამიანი ზარალდება.

- დაიჯერებთ, რომ სხვადასხვა პროექტებისთვის ჩვენ ევროპის ბანკებიდან აღებული გვაქვს კრედიტები, რომლის საპროცენტო განაკვეთი ხშირ შემთხვევაში იმაზე მაღალია, ვიდრე ქართული ბანკების მიერ გაცემულ სესხებზე არსებული?

- რთული დასაჯერებელია...

-  მე, მამუკა ხაზარაძეს, როგორც ”თიბისი ბანკის”  სამეთვალყურეო საბჭოს თავმჯდომარეს, ამ ბანკიდან კრედიტის აღების უფლება არ მაქვს.

- თქვენ ალბათ არც სხვა ბანკიდან გჭირდებათ სესხის აღება?

-  არა, რატომ? ”საქართველოს ბანკში” მქონდა კრედიტი, ბანკ ”რესპუბლიკაში”, ”პროკრედიტ ბანკში” და ბანკ ”ქართუშიც”  მაქვს. ზუსტად იმ პროცენტს ვიხდი, რაც დღეს ბაზარზეა და იმ პროცედურას გავდივარ, რასაც სხვა კლიენტები. რაც შეეხება საპროცენტო განაკვეთს, თუ ნახავთ რა მოცულობის იყო სესხზე საპროცენტო განაკვეთი ორი წლის წინ და რამდენია დღეს, აღმოაჩენთ, რომ ასეთი რადიკალური შემცირება არც ერთ სხვა ქვეყანაში არ მომხდარა. ორი წლის წინ იყო წლიური 15-16%, დღეს კი არის 9% და ქვემოთ. კარგი და მსხვილი კლიენტები ჩვენთან 7,5-8%-შიც იღებენ უკვე სესხს. ჩვენ კი ერთ-ერთი პროექტისთვის აღებული გვაქვს სესხი, რომელშიც წლიურ 12%-ს ვიხდით. მაგრამ, ასევე შემცირდა სადეპოზიტო განაკვეთები. ამ ადამიანებს ვიღაცამ კარგად უნდა აუხსნას, რომ ბანკები ფულს კი არ აკეთებენ, არამედ იმ პროცენტს იღებენ დეპოზიტსა და გაცემულ კრედიტს შორის, რასაც ყოველთვის იღებდნენ და ეს არის 4-4,5%. დეპოზიტზე დარიცხული სარგებელი საქართველოში იყო 9%, რაც უპრეცედენტოდ მაღალია. როგორ შეიძლება დეპოზიტის საპროცენტო განაკვეთი იყოს 9% და კრედიტი აიღო 5%-ში? დღეს დეპოზიტზე დარიცხული სარგებელი 5%-ზე ნაკლებია და კრედიტის საპროცენტო განაკვეთი კი 8-9%. ვფიქრობ, კიდევ შემცირდება... ბანკებში დაგროვილია საკმაოდ დიდი ლიკვიდურობა და არ არის საკმარისი სიჩქარე ეკონომიკაში, პროექტების რაოდენობა, რომ ბანკმა დააფინანსოს. კარგი პროექტების, იდეების შიმშილია დღეს ქვეყანაში.

- ადამიანურად მაინტერესებს, რა განცდა გაქვთ, როცა იპოთეკარებს, რომლებსაც თქვენს ბანკში ბინა აქვთ ჩადებული, სესხის გადაუხდელობის გამო სახლიდან ასახლებენ?

- ამ შემთხვევაშიც უნდა განვასხვავოთ ერთმანეთისგან ბანკის და მევახშეების კლიენტები. როცა ადამიანებს სახლიდან ასახლებენ, მიზეზი მარტივად ასახსნელია - სესხი აიღო, ვერ გადაიხადა და სახლიდან გამოასახლესო. მაშინვე ბანკთან ხდება ამ ამბის დაკავშირება, რაც ბუნებრივია არასწორია. ჯერ კიდევ სამი წლის წინ ჩავატარეთ კვლევა და მთელი პასუხისმგებლობით შემიძლია გითხრათ, რომ არც ერთი ის ადამიანი, ვისაც ჩვენს ბანკში იპოთეკით დატვირთული ჰქონდა ერთადერთი საცხოვრებელი ბინა, სესხის გადაუხდელობის გამო ქუჩაში არ დარჩენილა. დღეს დაახლოებით 30 იპოთეკარი გვყავს, ვისი ბინები წესით ეკუთვნის ბანკს, მაგრამ მათი გამოსახლება არ ხდება. ყველა კრედიტი არის რესტრუქტურიზებული, ჯარიმები მოხსნილი აქვთ და ამ ხალხს მიცემული აქვს შანსი, რომ ბანკთან წარმოქმნილი პრობლემები ბინის დაკარგვის გარეშე მოაგვარონ. ყველას ვეუბნები, რომ ბინა რომელშიც ცხოვრობ, ბანკში არ უნდა ჩადო. არც ერთი ბიზნესი არ ღირს იმისთვის, რომ შენი ოჯახის წევრების სიმშვიდე რისკის ქვეშ დააყენო.

- ფული რა არის თქვენთვის?

-  ჩემთვის ფული ორი რამ არის: ყოფითი საჭიროების დაკმაყოფილების საშუალება, რომელიც არ ცდება საშუალო ოჯახის მოთხოვნებს და კაპიტალი, რომელიც ბიზნესის დაწყების საშუალებაა. როცა ვხედავ, რომ მიტოვებული ქარხნისგან, მიტოვებული პლანტაციისგან რაღაც იქმნება და პატარ-პატარა ბედნიერებები ჩნდება, მათ შორის პირველი ხელფასი და ა.შ., ისეთი განცდა მეუფლება, როგორც მხატვარს, რომელსაც ნამუშევარს შეუქებენ. ვხვდები, რომ ამ პროცესს ვერასდროს შევაჩერებ. ცოტა ხანში, ჰოლანდიელებთან ერთად სამტრედიაში სათბურს ვხსნით, სადაც თერმული წყლების გამოყენებით სალათის ფურცლები უნდა ვწარმოოთ. ეს იქნება თანამედროვე ტექნოლოგიის სასათბურე მეურნეობა და სპორტული ინტერესი მაქვს, რომ იმპორტირებული სალათის ფურცელი და პამიდორი საქართველოში აღარ უნდა შემოდიოდეს. ჩვენ თითქმის ყველაფრის წარმოება შეგვიძლია და ამას მხოლოდ პოლიტიკური შეძახილები კი არ სჭირდება, არამედ ადგილობრივი წარმოება რეალურად უნდა დაუპირისპირო იმპორტს. სწორედ ეს გავაკეთეთ ჩაი ”გურიელის”  შემთხვევაში, როცა ადგილობრივი ბაზრის 27% გამოვტაცეთ იმპორტირებულ ჩაის და ადგილობრივით ჩავანაცვლეთ.

-  ქველმოქმედება რა არის თქვენთვის?

- ეს პირველ რიგში ადამიანის კარგად მოსმენა და მისი სადარდებლის გათავისებაა. ხშირ შემთხვევაში, კარგი რჩევა უფრო დიდი ქველმოქმედებაა. თუმცა, არის ადამიანების კატეგორია, ვისაც ჯანმრთელობის ან სხვა პრობლემების გამო მხოლოდ ფინანსური დახმარება სჭირდება. არასდროს გაგვიკეთებია ქველმოქმედება იმისთვის, რომ ეს კორპორატიული პასუხისმგებლობის საკითხია.

- სარკეში რომ იყურებით, რას ხედავთ?

-  ჭაღარას ვხედავ... როცა მეუბნებიან: ჭაღარა უფრო გიხდებაო, ვხვდები, რომ რაღაც შეიცვალა, წლები გავიდა, ჩვენ კი ამას ვერ ვამჩნევთ...

ემა ტუხიაშვილი